1 Eylül 1939… Hitler yönetimindeki Nazi orduları Polonya’ya girerken II. Dünya Savaşı resmen başlamış oldu. Savaşta 60 milyon insan öldü. Hitler faşizmi 8 Mayıs 1945’te Sovyetler Birliği tarafından yengiye uğratıldı ve savaşın başladığı 1 Eylül, bazı ülkelerde “Dünya Barış Günü” olarak ilan edildi. Ancak her yıl barış için daha çok ihtiyaç duyulurken silah şirketleri ve en büyük silahlı devletler nedeniyle barış uzak bir serap halini alıyor. Barış olmak şöyle dursun her yıl savaşan ülke sayısı artıyor aslında üçüncü dünya savaşı uzun zamandır yaşanıyor. Ama savaşanlar bu kez batılı ülkeler olmadığı için bunun adı dünya savaşı olmuyor.
Hâlihazırda Silahlı çatışma yaşayan devlet sayısı 2022’de 55’ten 2023’te 52’ye düşse de, dünya çapında çatışmalarla ilgili tahmini can kaybı sayısı 2022’de 153.100’den 2023’te 170.700’e yükselerek 2019’dan bu yana en yüksek seviyeye ulaştı. 2023’te büyük silahlı çatışmalar olarak kategorize edilen dört çatışma vardı (yani yılda 10.000 veya daha fazla çatışmayla ilgili can kaybının olduğu çatışmalar), bu 2022’ye göre bir fazlaydı: Myanmar ve Sudan’daki iç savaşlar; İsrail-Hamas ve Rusya-Ukrayna savaşları. Yüksek yoğunluklu silahlı çatışmaların (yani 1.000-9.999 çatışmayla ilgili can kaybının olduğu çatışmalar) sayısı da 2022’de 17’den 2023’te 20’ye çıktı.
2023 Yılında Çatışmalar Nedeni İle 36 Bine Yakın İnsan Öldü.
Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da Irak, Suriye ve Yemen’de yüksek yoğunluklu silahlı çatışmalar yıl boyunca devam etti. Bu bölgelerde sadece 2023 yılında çatışma kaynaklı en az 35 bin 900 ölüm yaşandı. Sahra Altı Afrika ise en çok silahlı çatışmanın yaşandığı bölge olmaya devam ediyor. Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Etiyopya, Nijerya ve Güney Sudan’da düşük yoğunluklu iç çatışmalar sürüyor. Sudan, Burkina Faso ve Somali’de çatışmaya bağlı ölüm oranlarında kayda değer artışlar yaşandı. Nijer’deki darbe ve Mali’nin “Birleşmiş Milletler barış gücü askerlerini” sınır dışı etme kararı bölgesel gerilimleri artırdı. Amerika kıtası ise 2018-2024 döneminde büyük bir silahlı çatışmanın yaşanmadığı tek bölge olurken, bölgede çatışma kaynaklı ölümlerin en yüksek olduğu iki ülke Brezilya ve Meksika oldu. Haiti’de suç çeteleriyle bağlantılı şiddet olayları, Myanmar’da darbe sonrası başlayan iç savaş devam etti.
Askeri Harcamalar %6.8 arttı
Toplam küresel askeri harcamalar 2023 yılında 2.443 milyar dolara ulaşarak 2022’ye göre reel olarak %6,8 arttı. Bu, 2009’dan bu yana en büyük yıllık artış oldu. Ekonominin çarklarını yağlayan bu harcamalar Gazze de Ukrayna’da dünyanın en yoksul ama şiddetin en fazla olduğu yerlerde kadınlara tecavüz, ölüm ya da evlat acısı olarak dönerken arkasında bir sürü sakat çocukta bırakıyor.
ABD En Çok Harcama Yapan Ülke Ama Giderek Geriye Düşüyor
2023’te en çok askeri harcama yapan ilk 10 ülke değişmedi bu ülkeler 2022’de aynıydı. ABD, Çin, Rusya, Hindistan, Suudi Arabistan, İngiltere, Almanya, Ukrayna, Fransa ve Japonya oldu. ABD 916 milyar, Çin 296 milyar dolar harcadı. ABD’nin savunma yatırımı, NATO’nun toplam askeri harcamasının yüzde 68’ini temsil ediyor.
Rusya’nın harcamaları ise 2023’te 109 milyar dolara çıktı. 64 milyar 800 milyon dolarla en çok harcama yapan 8. ülke olan Ukrayna’nın 2014-2023 döneminde askeri harcamaları ise yüzde 1270 arttı. İsrail’in askeri harcamaları 2023’te yüzde 24 artarak 27.5 milyar dolara ulaştı. İran 10.3 milyar dolar askeri harcama yaptı. Türkiye, 2023’deki askeri harcamalarını bir önceki yıla göre yüzde 37 arttırarak 15.8 milyara çıkardı.
Dehşet Dengesine Harcanan Para Arttı
Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kaldırılması için Uluslararası Kampanya Örgütünün (ICAN) 2023 raporuna göre Çin, Fransa, Hindistan, İsrail, Kuzey Kore, Pakistan, Rusya, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri nükleer silahlara toplamda 91.4 milyar dolar harcadı. Bu saniyede 2 bin 898 dolar harcama anlamına geliyor.
Nükleer silahların geliştirilmesi ve bakımı konusunda çalışan 20 şirketin 2023 yılı kârı 31 milyar dolar oldu. İlk 10’a giren şirketler arasında 6 ABD’li, 3 Çinli şirket yer alıyor.
Dron Teknolojisi ile Türkiye İlk Yüze Girdi
Türk savunma ve havacılık sanayii sektörü ise 2022’de üç ve 2023’te dört şirketle Defense News’in dünyanın en büyük 100 savunma ve havacılık sanayii şirketi listesine girerken, 2024’te bu sayı 5’e yükseldi. Listeye giren şirketler ve savunma gelirleri (2023) sırasıyla şöyle: ASELSAN 2 milyar 986 milyon dolar, TUSAŞ 2 milyar 205 milyon dolar, ROKETSAN 1 milyar 256 milyon dolar, MKE 905 milyon dolar, ASFAT 656 milyon dolar.
Küresel Silah İhracatındaki Paylar
SIPRI raporuna göre dünya genelindeki silah ve askeri teçhizat satışında ilk sırada, önceki beş yıllık dönemle karşılaştırıldığında satışlarını yüzde 17 artıran ve yüzde 42 küresel paya ulaşan ABD yer alıyor. Rusya üçüncü sıraya gerilerken, ikinci sıraya Fransa yerleşti. Türkiye, silah ihracatını yüzde 106 artırarak yaklaşık iki katına çıkardı, 11’inci silah ihracatçısı konumuna geldi. Türkiye en fazla silahı BAE’ye (yüzde 15), Katar (yüzde 13) ve Pakistan’a (yüzde 11) sattı. Türkiye, Sahra Altı Afrika’ya yüzde 6.3 ile en çok silah tedarik eden dördüncü ülke oldu.